Tüm bağımlılıkların temelinde dopamin yatıyor!
Günümüzde bağımlılık çeşitlerinin arttığını belirten uzmanlar, bağımlılığın dijital medya, alışveriş, oyun, sanal kumar ve besin üzere farklı alanlarda kendini gösterebileceğini söylüyor.
Beynin, haz peşinde koşarken bağımlılıklara açık hale geldiğini söz eden Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan, “Bizim bütün davranışlarımız beynimizden dopamin salgılamak üzerine kurgulanır ve beyin daima haz peşinde koşmak ister.” dedi. Bilhassa dijital dünyanın, bireylere süratli ve eforsuz mükafatlar sunarak bağımlılık riskini artırdığına ve beğenilme dileğinin toplumsal medyada daima paylaşım yapmaya yönlendirirken, oyun ve kumar bağımlılığının da ödül-kayıp döngüsüyle kişiyi içine çektiğine vurgu yapan Prof. Dr. Onur Noyan, sağlıklı aile bağlantısının, çocukların ve gençlerin bağımlılıklardan korunmasında en kıymetli faktörlerden biri olduğunun altını çizdi.
Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan, Yeşilay Haftası hasebiyle bağımlılık çeşitlerine hakkında bilgi verdi.
Dopamin bağımlısıyız!
Günümüzde bağımlılıkların da değişkenlik gösterdiğini lisana getiren Prof. Dr. Onur Noyan, “Burada en değerlisi dopamin bağımlısı olduğumuzdur. Bizim bağımlı olduğumuz objeler değişebilir. Bugün akıllı telefonlar çıktı, yarın öteki bir aygıt çıkacaktır, tahminen 20 sene sonra biz bunları hiç konuşmuyor olabiliriz.” dedi.
Dijital ve toplumsal medyanın hayatımıza getirdiği şeyin emek sarf etmeden mükafata ulaşmak olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Onur Noyan, “Beynimizde bir hormon vardır; memnunluk ve haz hormonu. Bizim bütün davranışlarımız beynimizden dopamin salgılamak üzerine kurgulanır ve beyin daima haz peşinde koşmak ister. Yemek yeriz, beynimize bir 50 ünite dopamin salgılanır biter. Bir arkadaşımızla buluşur, bir yere gideriz, 60 ünite salgılanır. Çok sevdiğimiz bir aktiviteyi yaparız spor yaparız, 70 ünite salgılanır biter. Birisine âşık oluruz, cinsellik yaşarız 100 ünite 120 ünite dopamin salgılanır. Ekstrem uç bir hobiniz vardır 150 ünite dopamin salgılanır üzere. Hayatımızı bunlar çerçevesinde devam ettirirken karşımıza yeni şeyler çıkar. Alkol, unsur, toplumsal medya, alışveriş çıkar. Biz bunlarla temas ettikçe beynimizden salgılanan dopamin ölçüsü artmaya başlar. Beyin yeni yolları kullandıkça eski yolları unutur. Evvelden keyif veren şeyler artık vermemeye başlar. Onlar geri planda kalır ve beyindeki ödül merkezi ve uyarıyı arttıracak şey, daima o yüksek dozda temini sağlamak için gerçekleştirilen davranışlar olur. Bu sefer beyin daima daha yükseği ararken altındakilerden keyif almamaya başlar ve beyin kendi yolunu kaybeder. Böylelikle bağımlılık yolu açılmış oluyor.” halinde konuştu.
Alışveriş bağımlılığı ve besin bağımlılığı da yaygınlaşıyor!
Günümüzde alışveriş bağımlılığı diye bir kavram geliştiğini hatırlatan Prof. Dr. Onur Noyan, “Oturulan yerden kalkmadan, hiç uğraş sarf etmeden, paranın pahasını görmeden harcama yapılıyor. Diyalog kurmadan, bağlantısız, oradaki düğmelere tıklayarak bir biçimde o alışverişi yapıp bitirebiliyoruz. Bu bizi dijital bağımlılığa teşvik etmiş oluyor.” dedi.
Gıda bağımlılığının da üstüne düşünülmesi gereken bir husus olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Onur Noyan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Her yeme bozukluğuna bağımlılık denilmez. Psikiyatride çeşitli yeme bozuklukları hastalıkları vardır. İşlenmiş besinlerin beyindeki dopamini süratli arttırması, bir formda bu besinlerin daha fazla tüketilmesine sebep olur. Üretenler de bu hedefle daha çok tüketilmesi, daha süratli tüketilmesi ve tekrar satın alınması için üretirler. Örnek vermek gerekirse; kafein dünyadaki bağımlılık oranı en yüksek yasal unsurdur. Kafein beynin dopamin sistemini çok süratli uyaran ve uyarıcı aktiflikte bir husustur. İşlenmiş besinlerin beynin dopamin artışını sağlaması kişinin artık zerzevat meyve tüketmemesini, doğaldan keyif almamasını sağlar.”
Sürekli beğenilme isteği beynin ödül merkezini uyaran yegâne faktör!
Estetik bağımlılığının bir devir çok konuşulduğunu tabir eden Prof. Dr. Onur Noyan, “İnsanların kendisini daima beğenmesi, ön planda tutmak istemesi, beynin ödül merkezini uyaran yegâne faktördür.” dedi.
Herkes tarafından beğenilme, onaylanma dileğinin zihnimize yerleştirildiğini aktaran Prof. Dr. Onur Noyan, “Algı, beğenilme isteği ile birleştiği vakit beyin çeşitli arayışlara yönelme buyruğu verir. Şahıslar tanınan olanın peşinden gitmeye, her türlü davranışını, yediğini, içtiğini gezdiğini paylaşmaya başladı ve böylelikle de tanınan bir akım oluştu. Kendine güvenmeyen ve kıymet vermeyenin kendini beğendirme dileği daha fazla olur. Diğeri tarafından kabul görme, onay alma dileği daha yüksek epeyce daima tanınan olanın peşinden koşulmakta, biricik ve özgün olma maalesef daima geri planda kalıp avantajı görünmemektedir.” açıklamasını yaptı.
Davranışsal bağımlılıklar kişiyi yönetiyor!
Dijital mecralarda çocuk ve yetişkinlerde oyun ve oyuna bağlı kumar bağımlılığı geliştiğine dikkat çeken Prof. Dr. Onur Noyan, “Oyun ve kumar bağımlığı şu an bizim davranışsal bağımlılık olarak gördüğümüz küresel olarak dünyadaki büyük sıkıntılardan bir adedidir.” dedi.
Alkol, husus, sigara üzere bağımlılıklarda bir obje olduğuna işaret eden Prof. Dr. Onur Noyan, şu açıklamayı yaptı:
“Maddeler bedene alınıyor, beyne gidiyor, uyarıyor ve çeşitli hastalıklar ortaya çıkarıyor. Kullanılan bir hususun beyinde yarattığı etkiyi bir oyun nasıl yaratabilir? Burada devreye bilgisayar mühendisleri giriyor. Beynin ödül merkezinin çok uyarılması hedefleniyor. Oyunların hepsinde her vakit iki seçenek var. Kaybetme ve kazanma dürtüsü beynin ödül merkezini uyarır. Oyun üreticileri tarafından evre kademe mükafatlar verilir. Amaç koyuyor ve bu emele erişmek için zorluyor. Zorladığı vakit beynin ödül merkezi çok çalışıyor. Kişi toplumsallıktan uzaklaşıyor, daha izole hale geliyor ve gerçek hayatta arkadaşlık kurmak yerine dijital hayat arkadaşları ediniyor.
Kumar bağımlılığı da öbür davranışsal bağımlılıklar üzere kazanmak ve kaybetmek üzerinden giden bir döngü. Kaybedilecek, kaybedildikten sonra kazanmak zorunda kalınacak. Kazanmak için daha fazla para riske edilecek, daha fazla para riske ediltikten sonra, o da kaybedilecek. Bu kayıpların telafisi için tekrar riske girilecek. Davranışsal bağımlılıklar daima bir sarkaç halinde kişiyi yönetir. Kumar bağımlılığının çok fazla alt tipi vardır. Pandemi ile de bu bağımlılığın arttığını söyleyebiliriz. Zira meskene kapanmalar ile beynin o mükafata erişme ihtimali azaldı. Her bireyin elinin altında olan akıllı telefonlarla birlikte, bu sitelere erişim arttı.”
Sağlıklı bir aile irtibatı çocukları her türlü bağımlılıktan korur…
Bağımlılıktan korunmak için tekliflerde bulunan Prof. Dr. Onur Noyan, “Öncelikle, çocuk ve ergenlerdeki bağımlılık ve dijital mecralardaki sürece bakmalıyız. Dijital mecraların amacı esasen ergenlerdir. Ergenlerin orada gördüklerine karşı duyacakları hayranlık, onları gerçek hayatta da birebir davranış skalasına çekmeye çalışır.” dedi.
Genellikle ergenleri bağımlılıktan muhafazaya çalıştığımıza vurgu yapan Prof. Dr. Onur Noyan, “Ergenlikte mantık sisteminin devre dışı kalması, bizim daha hami olmamıza neden oluyor. Meğer çocuklarımızı, kendine güvenen, gaye ve gayeleri olan, bunlar için yılmadan çalışan, çabalayan ve bir alana kendisini bağlayabilen çocuklar olarak yetiştirmeliyiz. Bağımlılık temelde bir bağlanma hastalığıdır. Sağlıklı bir bağlantıya bağlanmaması, sağlıklı bir ebeveyne bağlanmaması, sağlıklı bir ilgi alanının olmaması, merakının olmaması üzere özetlenebilir. Çocuklar sağlıklı bağlanacağı bir yer bulamazsa, toplumsal mecralardan göreceği sıhhatsiz davranışlara bağlanmasına sebep olabilir ve çocuk oradan bağımlılık yoluyla aile ve toplumsal hayattan kopar masraf.” formunda konuştu.
Çocuklarımıza ‘hayır’ deme hünerini yerleştirmenin, kendine güvenen diğerinin onayına gereksinimi olmayan bireyler yetiştirmenin kıymetli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Onur Noyan, “Aile kıymetlerinin de merkezde olması sağlanmalı. Yapılan çalışmalara nazaran, akşam yemeklerini aileleriyle birlikte yiyen çocuklarda bağımlılık davranışı daha az gözlenmiştir. Sağlıklı bir aile irtibatı çocukları her türlü bağımlılıktan, riskli davranışlardan korur” (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
