Pestisitlerde Güvenli Doz Algısı Yanıltıcı mı?

Hem insan sıhhati hem de ekosistem üzerinde geri dönüşü güç hasarlara yol açan pestisitlerin, belli ölçülerde bulunmasının inançlı olduğu inancı yapılan araştırmalarla çürütülüyor.

Pestisitlerle İlgili Denetimler

Yasaklı pestisit kalıntılarının tespit edilmesi ve kimyasal bileşimlerin “kokteyl etkisi” oluşturması, pestisitlerle ilgili kontrollerin ve mevcut düzenlemelerin yetersizliğini ortaya koyuyor. Hem insan sıhhati hem de etraf için kapsamlı araştırmalar ve daha sıkı tedbirler alınması kaçınılmaz bir gereklilik! Kullanımı yasaklanmış pestisitlerin hâlâ kullanılmaya devam etmesi ve sondan dönen eserlerin akıbetinin meçhullüğü, besin güvenliği konusundaki telaşları artırıyor. 2024 yılında Avrupa’ya ihraç edilen kimi eserlerde yasaklı pestisit kalıntıları bulunması, pestisit kullanımıyla ilgili daha kapsamlı yasal düzenlemelerin gerekliliğini ve kontrollerin artırılması gereksinimini ortaya koyuyor.

Pestisit Zehirlenmesi

Yasaklanmış olsun ya da olmasın, tüm pestisitler insan ve etraf sıhhati üzerinde önemli tehditler oluşturuyor. Her yıl dünya genelinde yaklaşık 385 milyon pestisit zehirlenmesi olayı rapor ediliyor. Akut ve kronik hastalıklara neden olan pestisitlere maruz kalan bireyler, kalp, akciğer yahut böbrek yetmezliği üzere önemli sıhhat problemleriyle karşı karşıya kalıyor. Pestisitlerin tesiriyle Parkinson, lösemi, akciğer, mide ve göğüs kanseri üzere kanser çeşitleri, tip 2 diyabet, astım, alerji, obezite, nörotoksisite ve hormonal bozuklukların dünya çapında arttığına dikkat çekiliyor. Pestisitlerin etkin bileşenleri çoklukla uygulandıkları yerde kalmıyor. Sızıntı, rüzgâr ya da hava akımlarıyla çok uzak aralara, hatta yüzlerce kilometre öteye taşınabiliyor. Pestisitlerin %98’inden fazlası ve yabancı ot ilaçlarının %95’i, uygulandıkları bitki yahut eserden bağımsız olarak havaya, suya ve toprağa karışarak gaye dışı organizmalara ziyan veriyor.

Ekolojik İstikrarın Bozulması

İnsan sıhhatine olduğu kadar etrafa ve öteki organizmalara da ziyan veren pestisitler, böcek popülasyonlarının azalmasının en önemli nedenlerinden biri olarak gösteriliyor. 2018’de gerçekleştirilen bir araştırma, tüm böcek popülasyonlarının %41 oranında azaldığını ve tüm çeşitlerin üçte birinin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu ortaya koydu. Avrupa Etraf Ajansı’nın 2013-2022 yılları ortasında yaptığı tahlillere nazaran, tüm yüzey suyu izleme noktalarının %9 ila %25’inde bir yahut daha fazla pestisitin belirlenen güvenlik eşiğinin üzerinde olduğu tespit edildi.

Güvenli Doz Mümkün mü?

Avrupa Birliği ve Türkiye’de, 200’den fazla pestisit etken unsuru, belli bir düzeyin altında kaldığında inançlı kabul edilerek kullanımına müsaade verildikten yıllar sonra yasaklandı. Bu durum, pestisitlerde inançlı bir dozun olmadığını ve bu kimyasalların ziyanlarını ortaya koyan bilimsel çalışmaların giderek arttığını gösteriyor Besinlerdeki pestisit kalıntılarının azamî kabul edilebilir düzeyi, bu kimyasalların toksik tesirlerinin sadece belli bir dozun üzerine çıkıldığında ortaya çıkacağı varsayımıyla belirleniyor. Fakat yapılan araştırmalar, düşük dozda bile pestisit maruziyetinin hormonal sistemi bozabileceğini kanıtlıyor. Pestisitlerin endokrin bozucu özellikleri, hücresel fonksiyonları etkileyerek hormonal sinyallerde bozulmalara yol açabiliyor ve bu durum, obezite, kısırlık, bağışıklık sistemi hastalıkları ve nörodavranışsal bozukluklar üzere birçok sıhhat meselesine neden olabiliyor. Pestisitlerin ziyanları sırf etken unsurların kişisel tesirleriyle hudutlu değil. Araştırmalar, birden fazla pestisit cinsinin bir ortaya gelerek oluşturduğu “kokteyl etkisinin”, tek tek hususların yarattığı tesirden çok daha tehlikeli olabileceğini ortaya koyuyor. Lakin mevcut düzenlemeler, pestisitleri kişisel olarak ele almakta ve bu etkileşimleri dikkate almamakta, münasebetiyle toplam riskin gerçek halde değerlendirilmesini engellemektedir.

Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu’na nazaran pestisitler üzerinde aşağıdaki hususlara yönelik ek testler yapılmalıdır:

• Kimyasal karışımların ve kokteyl tesirlerinin incelenmesi,
• Yalnızca etken unsurlar değil, tüm formüle eserlerin test edilmesi,
• Pestisit metabolitlerinin toksik tesirlerinin kıymetlendirilmesi,
• Anne karnındaki bebekler, yeni doğanlar ve çocuklar üzerindeki tesirler,
• Endokrin sistemine ziyan veren hususların test edilmesi,
• Metabolizmayı bozan kimyasalların tespit edilmesi,
• Bütün organlar ve fizyolojik sistemler üzerindeki jenerasyonlar ortası tesirlerin araştırılması,
• Gelişimsel nörotoksisite testlerinin yapılması.

Zehirsiz Sofralar Mümkün!

Tarımda kullanılan pestisitlerden kurtulmak, üretimden tüketime kadar kapsamlı bir dönüşüm gerektiriyor. Sorumluluk sadece çiftçilere ya da tüketicilere yüklenemez! Tarım siyasetlerinin değişmesi, pestisitlerin basamaklı olarak yasaklanması ve tabiatla uyumlu agroekolojik üretim modellerine geçiş için hükümetler, mahallî idareler, şirketler, üreticiler ve sivil toplum kuruluşlarının ortak hareket etmesi gerekiyor. Zehirsiz Sofralar Platformu kurucu üyelerinden Buğday Ekolojik Ömrü Destekleme Derneği’nden Ziraat Mühendisi His Saatli, konvansiyonel tarım uygulamaları yerine ekolojik ve onarıcı tarım yollarına hemen geçilmesi gerektiğini vurgulayarak şunları belirtiyor:

“Tarım ve Orman Bakanlığı, Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) ve Dünya Sıhhat Örgütü üzere kuruluşların öncelikli vazifesi, pestisitlerin ziyanlarını gereğince araştırmadan piyasaya sürmek yerine, insanları ve ekosistemi koruyacak tedbirleri en başından almak olmalıdır.”

Tarım zehirlerinden kurtulmak için mutfağınıza gelmesini beklemeyin:

• Doğa dostu, agroekolojik usullerle yetiştirilen organik eserleri tercih edin.
• Gıda topluluklarına, tüketici kooperatiflerine katılarak sağlıklı üretim yapan küçük çiftçileri destekleyin.
• Pestisitlerin yasaklanması ve tabiat dostu üretimin teşvik edilmesi için tarım siyasetlerinin değiştirilmesini talep edin.
• Gıda güvenliği ve sürdürülebilir tarım mevzularında çalışan sivil toplum kuruluşlarına dayanak olun.

Sağlıklı besin hakkı için Zehirsiz Sofralar Platformu tarafından başlatılan kampanyayı imzalayarak pestisitlerin yasaklanmasına ve zehirsiz bir gelecek inşasına katkıda bulunabilirsiniz.